Stoïcijnse levenskunst 3 | Stress management: de kunst van het ‘zelfkennen’

Als je last hebt van stress of op een of andere manier onrust ervaart, heb je behoefte aan innerlijke rust en veelal ook aan persoonlijke groei. Als mens wordt je vaak geconfronteerd met een overvloed aan gedachten. Gedachten die door je hoofd razen als een eindeloze stroom van informatie. Het overgrote merendeel van die gedachten is triviaal en onbeduidend. Door al die gedachten denken we veel te weten, maar in werkelijkheid weten we vaak veel minder dan we denken. Deze paradox van het menselijk denken is een centraal thema in de stoïcijnse filosofie. De oude stoïcijnen kunnen je waardevolle inzichten bieden in het omgaan met stress en het beheersen van je innerlijke leven.

Wie wil bijleren moet het niet-weten kunnen verdragen

Richard Feynman, een invloedrijke Amerikaanse natuurkundige en Nobelprijswinnaar, zei ooit: Wie wil bijleren moet het niet-weten kunnen verdragen. Hij benadrukte het belang van bescheidenheid en het erkennen van onze beperkte kennis als een essentiële stap in het leerproces. Deze uitspraak is nog steeds zeer relevant in ons moderne, stressvolle bestaan. Je hoofd is zeer waarschijnlijk gevuld met een mix van waardevolle kennis en trivia, en je ertegen verzetten lijkt zinloos en leidt voornamelijk tot frustratie. Het besef dat je gedachten grotendeels triviaal zijn zou op zichzelf geen probleem voor je hoeven te zijn. Het is namelijk heel normaal en het kenmerkt ons menselijk denken.

Het stoïcisme leert je dat je gedachten vaak niet overeenkomen met de werkelijkheid

Maar wat je met die gedachten doet is van groot belang voor je rust en voor een zekere innerlijke vrede. Ga je erin mee, laat je je erdoor overweldigen of ben je in staat om er met enige afstand naar te kijken? Het stoïcisme leert je dat gedachten niet alleen vaak triviaal zijn, maar ook vaak niet overeenkomen met de werkelijkheid. Je hebt de neiging jezelf te overschatten of juist een te laag zelfbeeld te hebben. Je denkt te weten wat anderen over je zeggen of denken, maar meestal zit je er volledig naast. Je denkt dat je de uitkomst van gebeurtenissen kunnen voorspellen of de achtergrond van anderen kent, maar in werkelijkheid heb je vaak geen flauw idee.

Stoïcisme is een oefening in bescheidenheid

Het besef van je beperkte kennis en begrip van de wereld en van jezelf zou dus eigenlijk tot bescheidenheid moeten leiden. Stoïcisme nodigt je uit om te erkennen dat je veel minder weet dan je denkt. Dit betekent niet dat je hulpeloos bent, juist niet! Het betekent dat je bescheidenheid mag omarmen en je kunnen openstellen voor de mogelijkheid dat je altijd kunt blijven leren.

Een stoïcijn vraagt zichzelf af: wie ben ik?

Een belangrijke vraag die hieruit voortkomt, is: Wie ben ik werkelijk? Los van je fysieke kenmerken, sensaties en emoties, wie ben je dan? Stoïcisme geeft je een helder antwoord over wat je in ieder geval niet bent: je bent niet je gedachten. Gedachten komen en gaan, en ze zijn vaak tegenstrijdig. Jij bent degene die dit alles overkomt: gedachten, herinneringen, beelden, emoties en gewaarwordingen. Jij bent het bewustzijn achter de gedachten, en dat bewustzijn is waar zelfkennis begint.

Het stoïcisme is een manier om zelfkennis te vergaren en innerlijke rust te vinden

Is het erg om jezelf niet volledig te kennen? Niet noodzakelijk. Je kunt nog steeds prima functioneren in de wereld, je brood verdienen, plezier maken en genieten van de kleine geneugten van het leven. Maar voor velen begint vroeg of laat de drang te knagen om dieper te graven, om te begrijpen wie ze zijn achter al die gedachten en emoties. Het stoïcisme is een manier om zelfkennis te vergaren en innerlijke rust te vinden. Het helpt je om stress te verminderen en vanuit zelfrespect en met zelfvertrouwen in het leven te staan.

In de woorden van de stoïcijnse filosoof Epictetus: Kennis is macht; hoe meer we weten hoe meer invloed we op anderen kunnen uitoefenen. Zelfkennis is liefde. Hoe beter we onszelf kennen, hoe meer we van betekenis kunnen zijn voor anderen.